کاخ نیاوران بنای تاریخی است که به دوره قاجار و پهلوی مربوط می شود. این کاخ در دوره پهلوی به منظور اقامت‌گاه تابستانی خانواده محمدرضا پهلوی استفاده می‌شد که ‌اکنون به موزه تغییر پیدا کرده است. کاخ نیاوران در میدان نیاوران شهر تهران قرار دارد و یکی از مکان‌های مهم گردشگری تهران است.

تاریخچه

باغ نیاوران جنب روستایی به نام «گُرده وی» یا «گُرده به» قرار داشت. در این نیزار باغ ییلاقی فتحعلی شاه ساخته شد که آن را «نی آوران» نامیدند که بعدها به «نیاوران» معروف شد. محمد شاه در این باغ بنای کوچکی ساخت و به دنبال آن کاخ صاحبقرانیه توسط ناصر الدین شاه در این باغ بنا شد. در دوره قاجار آخرین بنایی که در این باغ ساخته شد، عمارت کوشک احمد شاهی بود.

دوره محمدرضا پهلوی

به دستور محمدرضا پهلوی عملیات احداث کاخ  در سال ۱۳۳۷ شروع شد و در سال ۱۳۴۶ به پایان رسید. کاخ کوچکتری که در دوره فتحعلی شاه در محل کنونی کاخ نیاوران قرار داشت، تخریب شد و کاخ نیاوران به جای آن بنا شد. مساحت کاخ حدود ۹۰۰۰ مترمربع است که در دو طبقه و یک نیم طبقه ساخته شده است. اوایل از این کاخ به منظور پذیرایی از میهمانان خارجی استفاده شد، اما پس از اتمام ساخت به محل اقامت خانواده محمدرضا پهلوی تغییر پیدا کرد. طبقه همکف دارای سرسرای بزرگی است که تمام اتاق‌ها در اطراف آن قرار دارند. این اتاق‌ ها شامل سینمای اختصاصی، اتاق غذاخوری، سالن پذیرایی، اتاق انتظار و راهروهای فرعی و تالارِ آبی می شوند. در نیم طبقه ساختمان اتاق کار، اتاق کنفرانس و دفتر منشی فرح دیبا و اتاق خواب لیلا و اتاق ندیمه او قرار گرفته است. در طبقه سوم اتاق خواب محمدرضا پهلوی، اتاق لباس و آرایش فرح دیبا و اتاق ‌های فرزندان و ندیمه‌هایشان قرار گرفته است. این فضا مملو از تابلوهای نقاشی هنرمندان ایرانی و خارجی، ظروف چینی_فرانسوی_آلمانی، اشیاء تزیینی و فرش های نفیس ایرانی است.

طراحی کاخ: محسن فروغی

گچ بری: استاد عبداللهی

آینه کاری: استاد علی‌ اصغر

کاشی کاری نمای خارجی: استاد ابراهیم کاظم پور

سنگ کاری ‌های نفیس: شرکت سنگبری میکا (به مدیریت حسن کارگر)

پس از انقلاب

این کاخ در سال ۱۳۵۷ به دست انقلابیون افتاد و در سال ۱۳۶۰ به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد. کاخ موزه نیاوران نخستین بار در سال ۱۳۶۵ گشایش یافت. در محل مدرسه اختصاصی در سال ۱۳۶۸ ، مرکز آموزش عالی میراث فرهنگی تاسیس شد و سال بعد فضاهای اطراف آن تبدیل به خوابگاه پسران شد. موزه جهان‌نما (سال ۱۳۷۶)، کاخ صاحبقرانیه (سال ۱۳۷۷) و کوشک احمدشاهی (سال ۱۳۷۹) برای بازدید عموم قرار گرفتند.

موزه

در حال حاضراین کاخ به ‌عنوان موزه فعالیت میکند و همه روزه از ساعت ۹ الی ۱۷ در قابل بازدید می باشد.

بخش‌های کاخ

کتابخانه اختصاصی کاخ نیاوران، کوشک احمد شاهی، کاخ صاحبقرانیه، موزه جهان نما، باغ کتیبه ها، موزه حوضخانه، موزه خودروهای کاخ نیاوران و مدسه اختصاصی تمام بخش های این مجموعه تاریخی هستند.