توسط مدیرسایت 
کاخ سعدآباد، بزرگترین مجموعه فرهنگی تاریخی تهران است که ۱۱۰ هکتار وسعت دارد. این کاخ توسط رضا شاه و محمدرضا شاه پهلوی تاسیس شده است. سعدآباد دارای جنگل طبیعی پهناوری است که مجموعه ای از چندین کاخ، عمارت، موزه، ساختمان‌های متعدد، قنات، باغ، گلخانه و خیابان را در خود جای داده است. این کاخ در مجاورت دربند و در شهرستان شمیرانات (منطقه یک) قرار دارد و از سمت شمال به کوه‌های البرز، از سمت شرق به گلابدره، از سمت غرب به زعفرانیه و از سمت جنوب به تجریش منتهی میشود. رودخانه ای از وسط محوطه کاخ می‌گذرد که نام آن جعفرآباد است. در دوره رضا شاه پهلوی، آب تمام باغ از رودخانه دربند تامین میشد اما در دوره محمدرضا شاه پهلوی، آب این رودخانه بین مردم تقسیم میشد و به دلیل کافی نبودن این میزان آب برای آبیاری کل کاخ، مجبور شدند از دوازده رشته قنات قدیمی و نوبنیاد استفاده کنند. پس از انقلاب این مجموعه تاریخی در سال ۱۳۷۵ به موزه تبدیل شد. امروزه کاخ ریاست جمهوری جنب این مجموعه قرار گرفته و همچنین چند کاخ و ساختمان آن به نهاد ریاست جمهوری ایران اختصاص یافته است. در این مجموعه چندین رستوران، سالن های ورزشی، فروشگاه، سینما، آمفی تئاتر روباز، مرغداری و گاوداری قرار دارد.
تاریخچه
سعدآباد چهار دوره قاجار، پهلوی اول، پهلوی دوم و پس از انقلاب را گذرانده است. این مجموعه در دوران قاجار ساخته شد و شاهان این سلسه از آن برای سکونت‌گاه تابستانی (ییلاق) استفاده می کردند. پس از کودتای 1299 این کاخ توسط خاندان پهلوی تصرف شد. در دوره پهلوی ساختمان‌های زیادی در این باغ ساخته شدند که شامل ۱۸ کاخ می‌شوند. هر یک از این کاخ ها محل اقامت یکی از افراد خانواده پهلوی بوده است. در اوایل سلطنت محمدرضا پهلوی ساخت این مجموعه به پایان رسید و وی در دهه ۵۰ در این محل سکنی گزید. جدیدترین کاخ متعلق به لیلا پهلوی (کوچک‌ترین دختر محمدرضا پهلوی) است که امروزه به موزه آبکار معروف است.
دروازه ها
دروازه جعفرآباد، دروازه خیابان دربند، دروازه رودخانه، دروازه زعفرانیه، دروازه کاخ سفید، دروازه میدان دربند، دروازه نظامیه
کاخ ها
کاخ بهمن:
این کاخ در دوره محمدرضا شاه ساخته شده است که کنار در شمالی دربند قرار دارد و محل سکونت بهمن (پسر بچه غلامرضا پهلوی) بود. این کاخ در سال ۱۳۸۲ به دفتر یونسکو اختصاص داده شد. یک دوره ای این کاخ مرکز آموزشی سعدآباد بود و امروزه به دفتر مدیریت تغییر کاربری داده است.
کاخ احمدشاه:
قدیمی‌ترین کاخ مجموعه، کاخ احمد شاه می باشد که از سال ۱۲۹۷ (اواخر سلطنت احمد شاه) ساخت آن آغاز شد و در دوره وزارت جنگ رضاه شاه به پایان رسید. بعد از انقلاب از این کاخ به عنوان پایگاه مرکزی بسیج زنان استفاده شده است.
کاخ اختصاصی:
در سال‌های ابتدایی پس از انقلاب، از این کاخ به عنوان موزه طبیعی استفاده می شد اما اکنون به نهاد ریاست جمهوری اختصاص یافته و برای بازدید عموم ممنوع است.
کاخ ملکه مادر (ساختمان جمهور):
این کاخ متعلق به مادر شاه، تاج الملوک بوده که در حال حاضر در اختیار نهاد ریاست جمهوری است و برای اقامت مهمانان ویژه دولت استفاده میشود و به همین علت به ساختمان جمهور معروف شده است. در حال حاضر این کاخ قابل بازدید برای عموم نیست.
کاخ سبز (کاخ شهوند، کاخ رضاشاه پهلوی):
کاخ سبز در شمال غربی سعدآباد و در ارتفاع قرار دارد. این محل در ابتدا به شکل ساختمانی نیمه کاره و متعلق به علی خان والی بود. تپه‌ای هم که ساختمان روی آن قرار داشت، به تپه علی خان مشهور بود. رضا شاه این ساختمان را از علی خان خریداری کرد و کاخ کنونی را ساخت که تکمیل آن از سال ۱۳۰۱ تا ۱۳۰۷ خورشیدی زمان برد. این کاخ به کوشش معماران ایرانی، در دو طبقه ساخته شد. طبقه همکف محل زندگی و دفتر کار رضا شاه بود و از زیرزمین به عنوان انباری استفاده میشد. همچنین در زیرزمین یک تالار غذاخوری مجلل مخصوص پذیرایی تشریفاتی از میهمانان قرار داشت. به علت استفاده از سنگ‌های سبز کمیاب معدن خمسه زنجان و سنگ مرمر خراسان، در نمای خارجی، این کاخ به قصر سنگی یا کاخ مرمر مشهور است.
کاخ سفید (موزه ملت، کاخ محمدرضا شاه پهلوی):
بزرگ ترین کاخ مجموعه، کاخ سفید است که به دلیل رنگ سفید آن،به کاخ سفید معروف است. این کاخ به امور اداری و تشریفاتی اختصاص داشت و همچنین اقامتگاه تابستانی محمدرضا شاه و فرح پهلوی (همسرش) محسوب میشد. کاخ سفید شامل ۱۰ تالار تشریفاتی است که بزرگ ترین آن ها، تالار کاخ است. در تالار کاخ سفره خانه ای به مساحت ۲۲۰ متر قرار دارد. ساخت بنای کاخ سفید از سال ۱۳۱۰ آغاز شد و در سال ۱۳۱۵ به پایان رسید و دستور ساخت این بنا با رضا شاه بوده است.
موزه آب (دفتر رئیس تشریفات کاخ، دفتر مسئول حفاظت ارتش):
این موزه، مربوط به دوران قاجار و پهلوی دوم است و شامل دو قسمت اصلی و فرعی می باشد. بخش فرعی، دفتر مخصوص محمدرضا شاه بود که برای پذیرایی از مقامات و مهمانان شاه استفاده میشد. پس از تخلیه، ساختمان به تیمسار کسرایی که مسئول حفاظت ارتش بود، تحویل داده شد. در این ساختمان، اسناد و مدارک مربوط به آب، ابزار مربوط به آب و تندیس های متعددی از دانشمندان آب شناس و تندیس میرآب نگهداری می‌شوند. اداره این موزه به عهده گنجینه ملی آب ایران است. گنجینه ملی آب موسسه ای فرهنگی است که به هدف جمع‌آوری، نگهداشت، نمایش و حفظ و احیای میراث گذشتگان در بخش‌های مرتبط با آب فعالیت می‌کند. عملیات بازسازی این موزه، در سال ۱۳۷۶ آغاز و در سال ۷۸ پایان یافت. این موزه در بخش مرکزی مجموعه قرار دارد.
موزه استاد بهزاد (کاخ کرباس، کاخ ولیعهدی):
این موزه در بخش مرکزی مجموعه قرار دارد. ساختمان متعلق به اواخر دوران قاجار است. این موزه در دوره پهلوی به کاخ کرباس مشهور بوده و از آن به جهت استراحتگاه و محل کار رضا شاه استفاده شده است. همچنین کاخ ولیعهدی محمدرضا شاه در دوران کودکی و نوجوانی بوده است. پس از بازسازی کاخ در سال ۱۳۷۳، به مناسبت صدمین سالگرد تولد استاد بهزاد، این موزه افتتاح شد. این کاخ پنج سالن دارد که از زیرزمین آن، به عنوان نمایشگاه و محل آموزش، استفاده می شود.
موزه برادران امیدوار (کالسکه‌خانه قجری):
این موزه در شمال غربی مجموعه قرار دارد و متعلق به دوره قاجار است. این موزه دارای ۴ اتاق با نمای آجری قرمز رنگ است که کالسکه خانه و استراحتگاه سورچی‌ها بوده است. بازسازی این بنا در سال ۱۳۸۱ آغاز و در مهر ماه ۱۳۸۲، در هفته جهانگردی پایان یافت و به یاد اولین جهانگردان ایرانی معاصر یعنی برادران امیدوار نام گرفت.
کتابخانه (کاخ احمدرضا پهلوی):
جنب در میدان دربند، ساختمانی قرار دارد که در گذشته متعلق به احمد رضا پهلوی بوده است. این کاخ در سال های آغازین انقلاب به نهاد ریاست جمهوری اختصاص داشت اما پس از بازسازی ساختمان در سال ۱۳۸۱، به عنوان کتابخانه مورد استفاده قرار گرفت. این کتابخانه، از نظر منابع بسیار غنی و دارای ۱۰۰۰۰ جلد کتاب است که نیمی از طرف اداره کل موزه‌ها و نیمی دیگر، متعلق به دوره پهلوی، یا ارسال شده از نقاط دیگر می باشد.
موزه چهره‌های ماندگار (کاخ ملکه توران امیرسلیمانی، همسر رضاشاه پهلوی):
این کاخ از بناهای دوره قاجار است، که رضاشاه پس از ساختن کاخ سبز، آن را تبدیل به مجموعه سلطنتی کرد. این ساختمان شامل دو عمارت اندرونی و بیرونی بوده است. عمارت بیرونی (موزه استاد فرشچیان کنونی) که در قسمت جنوبی قرار دارد، شامل یک ساختمان ییلاقی است که از سه سمت به ایوان منتهی میشود. عمارت اندرونی (موزه چهره‌های ماندگار کنونی) در قسمت شمالی قرار دارد و از دو سمت به ایوان منتهی میشود. عمارت اندرونی ساده‌تر و عمارت بیرونی از ظرافت معماری بیشتری برخوردار است. در دوره رضا شاه، این دو عمارت کاخ ملکه توران امیر سلیمانی (همسر سوم رضاشاه) بودند. عمارت بیرونی، محل اقامت ملکه و عمارت اندرونی، محل اقامت خدمه ایشان بود. این موزه در بیشتر روزها تعطیل است.
موزه خط و کتابت میرعماد (کاخ فرحناز و علیرضا):
این موزه در بخش مرکزی مجموعه قرار دارد. این بنا دارای دو طبقه است که محل اقامت فرحناز و علیرضا (فرزندان شاه) بود. این ساختمان پس از انقلاب، به نمایش آثار خطی اختصاص پیدا کرد. این کاخ در سال ۱۳۷۶، به نام میرعماد حسنی قزوینی (استاد معروف خوشنویسی) تغییر نام داد.
موزه ظروف سلطنتی (کاخ اشرف پهلوی):
این موزه در شرق مجموعه قرار دارد که به دستور رضاشاه، توسط مهندس فرمانفرمائیان، بین سال‌های ۱۸ – ۱۳۱۵ بنا شد. در ابتدا نمای خارجی آن از سنگ تیشه‌ای بود که به دستور اشرف پهلوی، در سال ۱۳۵۰ بازسازی و نما با سنگ مرمر سفید مزین شد. این بنا در سال ۱۳۷۲ به عنوان موزه ظروف معرفی شد و در سال ۱۳۷۴ تبدیل به نهاد ریاست جمهوری شد. در سال ۱۳۸۴ دوباره به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری اختصاص یافت. در سال ۱۳۸۵، بعد از انتقال یافتن اشیای موزه صنایع دستی به این ساختمان، این مکان تبدیل به موزه صنایع دستی شد. در سال ۱۳۸۹ با انتقال موزه صنایع دستی از این بنا به بنا دیگر، این موزه با نام موزه ظروف سلطنتی دوباره آغاز به کار کرد. در این ساختمان ۵۰۳ عدد ظروف و اشیای تزیینی، در ۵ سالن و دو طبقه موجود است. این ظروف مربوط به ۴ دوره قاجار، پهلوی اول، پهلوی دوم و ظروف اهدایی به خاندان می باشند.
موزه مردم‌شناسی (کاخ شمس پهلوی):
این ساختمان، متعلق به شمس پهلوی بوده که در شمال غربی مجموعه قرار دارد. ساخت این بنا از سال ۱۳۱۴ آغاز و تا سال ۱۳۱۸ طول کشیده است. ساختمان دارای دو طبقه و یک زیر زمین می باشد. معماری این بنا به سبک معماران اروپایی (به ویژه آلمانی) است و در بخش تزئینات فوقانی نمای بیرونی، از معماری ایرانی در دوره ساسانی استفاده شده است. در این ساختمان لباس‌های سلطنتی فرح پهلوی به نمایش گذاشته شده است.
موزه مینیاتور استاد آبکار (کاخ لیلا پهلوی):
این کاخ جدیدترین ساختمان مجموعه و اقامتگاه تابستانی لیلا پهلوی (کوچک‌ترین دختر محمدرضا شاه) بود. این بنا در سال ۱۳۷۳، به مناسبت روز جهانی موزه، به عنوان موزه مینیاتور آبکار، افتتاح شد. بخشی از موزه شامل تابلوهایی از آبکار است که مجموعه ای از آثار مردم‌شناسی، زیورآلات و پارچه‌های ترمه می باشد. بخش دیگر، به آثار لاکی مربوط میشود، که نشان دهنده علاقه‌مندی او به رشته های مختلف نگارگری ایرانی است.
موزه فرشچیان (کاخ ملکه عصمت دولتشاهی، همسر رضاشاه پهلوی):
این ساختمان متعلق به دوره قاجار است. این بنا در گذشته محل اقامت رضا شاه و همسر چهارمش ملکه عصمت بوده است. در دوره محمدرضا شاه، برادر شاه و سپس سرآشپز مخصوص وی، در این کاخ اقامت داشتند و بعدها به انبار تبدیل شد. پس از بازسازی بنا در سال ۱۳۸۰، به موزه مینیاتور استاد فرشچیان تبدیل شد. این مکان دارای ۵ سالن و حدود ۷۰ اثر از این استاد است.
موزه نظامی (کاخ شهرام):
این ساختمان در سال ۱۳۱۴، به دستور رضا شاه، برای همسر دومش تاج الملوک بنا شد. این بنا توسط محمد مفیدی معمار تجریشی ساخته شده است و در سال‌های ۱۳۵۱ تا ۱۳۵۲ توسط واحد مهندسی مجموعه بازسازی و به شهرام (پسر بزرگ اشرف پهلوی) هدیه داده شد. این کاخ در سال ۱۳۶۲، به موزه نظامی تبدیل شد.
موزه پوشاک سلطنتی (موزه نگارستان، کاخ فرح پهلوی):
این موزه دارای معماری منحصر به فرد است که با هدف برگزاری نمایشگاه های دوره ای مجموعه، در سال ۱۳۸۵ به عنوان نمایشگاه پوشاک سنتی و طراحی لباس افتتاح شد.
نمایشگاه‌های مهم برگزار شده در این موزه:
- نمایشگاه نقاشی رنگ روغنروی بوم رضا صمدی
- نمایشگاه نقاشی رنگ روغن روی بوم و اکرلیک مینا قویدلو نادر یاسمی (فرزند علی اکبر یاسمی- از شاگردان برجسته کمال الملک)
- آثار نگارگری استاد مصطفی بسیمی
- آثار نقاشی رنگ روغن روی بوم طاهره چیذری
- آثار نقاشی هنرمند معاصر خلیل طوایی حمیدی
موزه هنرهای زیبا (کاخ سیاه، دفتر وزیر دربار شاهنشاهی):
این موزه یکی از بناهای باشکوه مجموعه است که از سال ۱۳۴۶ تا ۱۳۵۷ مکان استقرار وزارت دربار بوده و در سال ۱۳۶۱ به عنوان موزه هنرهای زیبا افتتاح شده است. این موزه دارای سه طبقه است و به دوره رضا شاه مربوط میشود. به دلیل استفاده از سنگ‌های مرمر سیاه رنگ معدن ولی آباد چالوس، در نمای آن، به کاخ سیاه اسود مشهور است.
موزه هنر ملل (گلخانه کاخ سفید، موزه هنر اختصاصی فرح پهلوی):
زیر زمین کاخ سفید، که بخش گلخانه کاخ بود، در سال‌های ۱۳۴۵ تا ۱۳۴۹، به دستور فرح پهلوی و با تلاش مهندسین فرانسوی، به موزه هنر تبدیل شد که در سال ۱۳۷۰، دوباره افتتاح و نامش به موزه هنر ملل تغییر یافت. این موزه دارای آثار ارزشمندی می باشد، که یا خریداری یا اهدا شده است.
موزه آشپزخانه سلطنتی:
این موزه جنب رودخانه دربند قرار دارد و در دوره پهلوی دوم بنا شده است. در سال ۱۳۵۴ یک شرکت آلمانی تمام امکانات آشپزخانه را تغییر داد.
قنات ها
قنات آب‌نما، قنات جعفرآباد، قنات جوادیه، قنات خوابگاه، قنات‌های دفتر مخصوص، قنات قوام الدوله، قنات کاخ سفید، قنات کاخ شمس، قنات کاخ سنگی، قنات گلخانه، هَراش آب
گلخانه ها
گلخانه موز (موزستان)، گلخانه استرلتزیا (پرنده بهشتی)، گلخانه میخک، گلخانه بنفشه آفریقایی، گلخانه گلاله، گلخانه ماهونیا، گلخانه باغ ایرانی
مراکز مجموعه
مرکز موسیقی خلاق سعدآباد، مرکز هنرهای تجسمی، مرکز هنری ایوان عطار، کارگاه مرمت، ایستگاه رادیو
