گورستان ظهیرالدوله صفاعلی، آرامستان کوچکی بین امام زاده قاسم و تجریش است که هنرمندان، شاعران و چهره‌های سرشناس ایرانی فراوانی در آن مدفونند. به دلایل نامعلوم و وجود اسرار زیادی که از مدفونین گورستان به جا مانده، از تجمع در این مکان عموماً جلوگیری می‌شود. این آرامگاه در سال ۱۳۷۷ توسط سازمان میراث فرهنگی به عنوان یک اثر ملی ثبت شد.

تاریخچه

علی‌خان ظهیرالدوله در ششم تیر ۱۳۰۳ خورشیدی در باغ خود در جعفرآباد شمیران در اثر سکته قلبی درگذشت. وی در کنار باغ خود در گورستان عمومی که بین تجریش و امام زاده قاسم قرار داشت، دفن گردید. در قدیم این محل گورستان کهنه‌ای بود که بعدها به خانقاه ظهیرالدوله تبدیل شد؛ اما پس از دفن وی، مریدانش، این قبرستان قدیمی و خانقاه را «گورستان ظهیرالدوله صفاعلی» نامیدند. محل دفن ظهیرالدوله، در زیر درختی بود که داغداغان نام داشت که وی در ایام حیات خویش، اغلب در زیر سایه همین درخت می‌نشست. وی توسط مولوی رشتی تغسیل گردید و انجمن اخوت، این گورستان عمومی را محصور ساخت. ظهیرالدوله مورد تحسین اکثر طبقات اجتماعی بود و بسیاری از هنرمندان، سیاست‌مداران و دانشمندان وصیت کرده بودند در این آرامگاه دفن شوند. از سال‌ ۱۳۴۰ به بعد دفن اموات در این قبرستان ممنوع شد و همچنین در سال‌های ۴۰ تا ۵۰ با اجازه‌نامه ویژه و به صورت محدود انجام می‌شد. آخرین تدفین این گورستان در سال ۱۳۵۸ انجام شد که مربوط به سرلشکر علی نشاط بود. محوطه قبرستان مملو از درخت‌های سبز و سنگ اکثر قبرها در حال تخریب شدن است. آخرین متولی نگهداری از گورستان درویش رضا بود که پس از فوت او در سال ۱۳۶۶، همسر وی این مسئولیت را به عهده گرفت.

مدفونان گورستان ظهیرالدوله

قمرالملوک وزیری، فروغ فرخزاد، ایرج میرزا، رهی معیری، ابوالحسن صبا، روح‌الله خالقی، حسین یاحقی، توفیق جهانبخت، درویش خان، مهدی فرخ، مرتضی محجوبی، داریوش رفیعی، رضا محجوبی، حسین تهرانی، حبیب سماعی، ارتشبد تدین، حسین طاهرزاده، کاظم سیاح، محمد تقی بهار، غلامرضا رشید یاسمی، حسین هنگ آفرین، سید حسن تقی زاده، فرید خزعل، فضائل تدین، نورعلی برومند و علی نشاط از جمله کسانی هستند که در این قبرستان مدفون هستند. پس از تشکیل این گورستان، در حاشیه این قبرستان آرامگاه دیگری ایجاد شد که از این قبرستان مجزا است. ابوالحسن صبا در این قسمت از گورستان مدفون ‌است.